TECELLÎ

Tecellî kavramı VAHDET-İ VÜCÛD/TEK VARLIK anlayışının üzerine inşa edildiği temeldir. Öyle ki, bu kavram doğru anlaşılmadan muhakkik sûfilerin sistemlerini çözmek neredeyse imkânsızdır.

Tecelli varlık bilim/insan açısından kullanıldığında feyiz, zuhûr, sudûr, tenezzül, taayyün gibi kavramlarla ilişkilidir.

Bilgi teorisi açısından ise tecellinin fetih, şuhûd, ve keşf terimleri ile anlam benzerliği vardır.

VARLIK/İNSAN AÇISINDAN TECELLÎ, GAYB MERTEBESİNDE OLANIN ZUHÛR MERTEBESİNE ÇIKMASI DEMEKTİR.

Bu kavram HAKK için kullanıldığında Hakk’ın Zât’ının bütün isim ve sıfatları ile kendisini izhâr etmesi/açıklaması demek olur. Tecellî kavramı muhakkik sufiler tarafından âlemin var oluşunu izah etmek için kullanılır.

VAHDET-İ VÜCÛD ANLAYIŞINA GÖRE VARLIK BİRDİR VE ONDA İKİLİK BULUNMASI İMKÂNSIZDIR.

BU NEDENLE  VARLIKTA YARATAN-YARATILAN İKİLİĞİNİ GEÇERSİZ KILMAK MAKSADIYLA SÛFİLER TECELLÎ KAVRAMINI KULLANMIŞLARDIR.

BUNA GÖRE TEK BİR HAKİKAT VARDIR VE BU TEK HAKİKAT TECELLÎ ETMEKTE YANİ ZUHÛR ETMEKTEDİR. ÂLEM İSE BU HAKİKATİN TECELLÎLER MERTEBESİ VEYA ZUHÛR MERTEBESİNDEN İBARETTİR.

Tecellî, Varlık Tecellîsi ve Müşahade Tecellîsi olmak üzere ikiye ayrılır.

VARLIK TECELLİSÎ; ÂLEMİN DOĞRUDAN VE DOLAYLI OLARAK HAKK’TAN VARLIK ALMASIYLA İLGİLİDİR.

BUNA GÖRE TANRI İLE ÂLEMİN DOĞRUDAN VE DOLAYLI İRTİBAT OLMAK ÜZERE İKİ TÜRLÜ İRTİBATI VARDIR. BİRİNCİ İRTİBAT TANRININ HER BİR VARLIKLA ÖZEL İRTİBATIDIR. İKİNCİ İRTİBAT İSE, BİR NEDENSELLİK SİLSİLESİYLE ŞEYLERİN MEYDANA GELMESİDİR.

BİRİNCİ İRTİBAT, ÂLEMDE BULUNAN TEK TEK ŞEYLERİN TANRI İLE ARADA BAŞKA SEBEPLER VE VARLIKLAR BULUNMAKSIZIN DOĞRUDAN ‘’VARLIK’’ ALMASINI SAĞLAR. YANİ DOĞRUDAN DOĞRUYA HER BİR TİKEL VARLIKTA TANRI TECELLÎ EDER VE BU VARLIK TECELLÎSİ  O TİKEL’İ VAR EDER.

VAHDET-İ VÜCÛD ANLAYIŞINI BENİMSEYEN SÛFÎLER BU ÖZEL İRTİBAT TARZINI ‘’VECH-İ HAS’’ TERİMİ İLE NİTELENDİRMİŞLERDİR. BU AYNI ZAMANDA MUTLAK BİRLİK OLAN TANRIDAN KESRETİN YANİ ÇOKLUĞUN NASIL ÇIKTIĞINA DAİR BİR İZÂHTIR.

MUTLAK BİR OLANDAN YALNIZ BİR ÇIKAR İLKESİ ÇERÇEVESİNDE HAKK’TAN YALNIZCA BİR ŞEY ZUHÛR EDER Kİ, BU DA VARLIK TECELLİSÎDİR. ZİRA HAKK MUTLAK VARLIKTIR. ÂLEMDEKİ ÇOKLUK, HAKK’TAN ÇIKAN BU VARLIK TECELLİSÎNİN HAKK’IN İSİM VE SIFATLARININ GÖLGESİ KONUMUNDA OLAN A’YAN-I SÂBİTE MAZHARLARINDA(tecellinin ortaya çıktığı yer) ORTAYA ÇIKAN GÖRÜNTÜSÜNDEN KAYNAKLANIR.

Varlık Tecellisi de  Tecelli-yi akdes(feyz-i akdes) ve Tecelli-yi mukaddes(feyz-i mukaddes) diye iki kısımdır. (Abdülkerim Cili Hz. Tecelli kavramını kullanırken, İbn.Arabi Hz.leri kitaplarında Feyz kavramını kullanmıştır.)

FEYZ-İ AKDES: HAKK’IN KENDİ ZÂT’INDA ZÂT’I İÇİN, ZÂT’IYLA TECELLÎ ETMESİDİR. BU TECELLÎ İNSAN BİLGİSİNİN KONUSU OLAMAZ. ÇÜNKÜ BU TECELLÎ SADECE ZÂT’A AİT BİR TECELLÎDİR.

FEYZ-İ MUKADDES: ZÂT’IN MÜMKÜN VARLIKLARDA GERÇEKLEŞEN TECELLÎSİDİR. BU TECELLÎYİ İLÂHİ İSİMLER VE SIFATLAR GEREKTİRMİŞTİR. BUNDAN DOLAYI ÂLEMLE ZÂT’IN İLİŞKİSİNİ SAĞLAYAN ETKENLER İLÂHİ İSİMLER VE SIFATLARDIR.

HAKK’IN TECELLÎLERİ SONSUZDUR VE  TECELLÎDE TEKRAR YOKTUR. HER TECELLÎ BİR ÖNCEKİNİ KAPSAR VE GENİŞLEYEREK DEVAM EDER. BUNA BAĞLI OLARAK ÂLEM DE SÜREKLİ GENİŞLER VE MÜKEMMELLEŞİR.

ÂLEMİN SÜREKLİ YOKLUĞA GİTMESİ VE TANRI’NIN DA ONU SÜREKLİ VARLIĞA ÇIKARMAK İÇİN KENDİSİNDE TECELLÎ ETMESİNE HALK-I CEDİD/HER AN YENİDEN YARATILMA DENİR.

MÜŞAHADE TECELLİSÎ İSE MÂRİFETULLAH İLE İLGİLİDİR. BU TECELLÎNİN ÖZELLİĞİ TECELLİGÂHIN YANİ İNSANIN VARLIĞINI SİLMEK VE ONA BİLGİ KAZANDIRMAKTIR. ALLAH HAKKINDAKİ BİLGİ ANCAK MÜŞAHADE TECELLÎSİ İLE ELDE EDİLİR. BU TECELL’İ  TECELLİGÂHIN, VARLIĞIN İSTİDADINA GÖRE DEĞİŞİR.

Tecellinin üç temel işlevi vardır.

1-Hakk’ ın zât’ında gizil/gizli halde bulunan isimler ve sıfatların, buna bağlı olarak da âlemin ortaya çıkmasıdır.

2- Ortaya çıkan bu isimler ve sıfatlar vâsıtasıyla ilâhi zât hakkında bilginin elde edilmesidir. Çünkü Hakk bilinmeyi istediğinden dolayı tecellî etmektedir.

3- Âlemin var olmaya devamını sağlamaktır.

HAK ÂLEME SÜREKLİ TECELLÎ ETMEKTEDİR. ÂLEM DE BU NEDENLE VAR OLMAYA DEVAM ETMEKTEDİR. EĞER HAKK’IN ÂLEMDEKİ TECELLİSÎ KESİLSE, ÂLEM DERHAL ASLI OLAN YOKLUĞA GERİ DÖNER. HAKK’IN TECELLİSÎ, ÂLEMİN KIYAMININ/AYAKTA DURMASININ SEBEBİDİR.

HAKK’IN TECELLİSÎ HANGİ ÂLEMDE GERÇEKLEŞİRSE GERÇEKLEŞSİN VE HAKK HANGİ ŞEYE TECELLÎ EDERSE ETSİN, BU TECELLÎ ‘’EZ-ZÂHİR’’ İSMİNDEN KAYNAKLANIR.

‘’EL-BÂTIN’’ İSMİNDEN NE DÜNYADA, NE DE AHİRETTE  TECELLÎ  VUKÛ BULMAZ.

Abdülkerim Cili Hz. Hakikat-ı Muhammediye Syf.22-23

ALLAH’IN DÜNYADAKİ HER MAHLÛKA DOĞRUDAN BAKAN VASITASIZ BİR ‘’VECH-İ HAS’’ı VARDIR. BU AYNI GÜNEŞİN DÜNYAYA IŞIĞINI ''VASITASIZ ''VERDİĞİ GİBİ VEYA AY ''VASITASIYLA'' VERMESİ GİBİDİR.

İNSAN GÜNEŞE BAKMAK İSTERSE, DOLUNAYA BAKMAK MECBURİYETİNDEDİR, ÇÜNKÜ GÜNEŞ HİCAPSIZ BİR HALDE TAM OLARAK GÖZÜKMEZ. EĞER GÖZÜKÜRSE IŞIĞININ DOĞRUDAN GELDİĞİ HER ŞEYİ YAKAR. 

İbn. Arabi Hz. Zaman ve Kozmoloji Syf.190